Oestrogeen houdt de ontstekingsactiviteit laag en heeft invloed op het ontstaan van aderverkalking, wat de kans op een hartinfarct vergroot. Als vrouwen vanaf hun veertigste jaar, de ‘pre-overgang’, langzamerhand de overgang ingaan, daalt de oestrogeenspiegel drastisch. De beschermende werking van dit hormoon valt dan weg en daardoor neemt het risico op hart- en vaatziekten toe. Vanaf hun veertigste zie je dat vrouwen ook een hoger risico lopen op het ontwikkelen van andere ontstekingsziekten, zoals reuma, schildklierproblemen en het prikkelbare darmsyndroom. “Bij mannen gaat dit trouwens ook op”, zegt Maas “Daar is het geslachtshormoon testosteron aan verhoogde ontstekingswaarden gekoppeld. Het verschil is dat de testosteronspiegel gedurende een mannenleven veel langzamer daalt. Dit geeft ook meteen aan waarom het patroon van aderverkalking bij mannen anders verloopt dan bij vrouwen.”

Leefstijl en hartklachten

Tachtig procent van de hart- en vaatziekten is het gevolg is van een verkeerde leefstijl. Het is daarom niet zo gek dat meer dan de helft van de patiënten die bij de cardioloog komen, hartklachten hebben als gevolg van een ongezonde leefstijl. Cardioloog Janneke Wittekoek (HeartLife Klinieken) en gynaecoloog Dorenda van Dijken (OLVG) waarschuwen dat het vaak een combinatie van risicofactoren is die ervoor zorgt dat vrouwen deze klachten krijgen. Het begint sluipend meestal rond het vijftigste levensjaar. Daarom is het zo belangrijk om tenminste tien jaar eerder al te starten met preventie, het in vorm houden van het lichaam. Rond hun vijftigste staan veel vrouwen op een belangrijk kruispunt in hun leven, een punt waarop harder aan de gezondheid gewerkt moet worden. De meeste overgangsklachten komen meestal tot uiting rond deze leeftijd, maar al vanaf het veertigste jaar kunnen vrouwen iets doen om zo fit mogelijk de overgang in te gaan.

Vrouwenhart ‘anders’ ziek

Als ik aan Janneke Wittekoek vraag hoe zij naar genderspecifieke zorg kijkt, vertelt de cardioloog: “Tijdens mijn opleiding tot cardioloog in het AMC werkte ik op de Eerste Hart Hulp. Daar kwamen vrouwen met pijn op de borst en tussen de schouderbladen binnen, maar er werd bij onderzoeken nooit iets gevonden. Ze werden uit de Eerste Hulp ontslagen met ‘klachten op de borst zonder duidelijk oorzaak’, maar een week later zat zo’n vrouw er dan weer. Ik luisterde naar hen en kwam erachter dat de symptomen anders waren dan bij mannen. Maar hoe kwam dat? Ik zag bij collega’s dat ze deze vrouwen naar huis lieten gaan, zonder dat ze zich afvroegen wat de oorzaak van de klachten waren. Maar die nieuwsgierigheid was bij mij heel groot.”

Vicieuze cirkel

Vrouwen met hartklachten zeggen vaak dat het net is alsof ze in een harnas zitten, alsof ze een te strakke bh dragen. Goed doorademen gaat daardoor moeilijk, waardoor sommige vrouwen in paniek raken en gaan hyperventileren. Dit kan nare klachten geven, waardoor de hyperventilatie toeneemt en ze in een vicieuze cirkel terechtkomen. Mannen krijgen meestal pas hartklachten als er sprake is van forse dichtslibbing en dat is dus het grote verschil met vrouwen. Zij kunnen al klachten ontwikkelen als er nog maar een klein beetje dichtslibbing is. De vaatfunctie verslechtert en er kunnen gemene spasmen en verkrampingen optreden die veel klachten kunnen veroorzaken.

Andere hartklachten

De klachten van vrouwen zijn anders dan de ‘klassieke’ hartklachten die wij kennen van grote groepen mannen. Een voorbeeld is het gevoel alsof er, meestal bij inspanning, een olifant op de borst van de man staat met uitstraling naar de linkerarm en de kaken. “Met een speciale test kunnen wij zien of de spasme door (milde) dichtslibbing komt of een andere oorzaak heeft. We proberen de ziekte dan tot rust te brengen, zodat het niet verslechtert”, aldus cardioloog Wittekoek. “Vroeger waren hart- en vaatziekten mannenziekten en dacht men dat vrouwen dezelfde symptomen hadden, maar nu weten we beter. Niet alleen bij het hart, maar ook bij meer reguliere ziekten blijken vrouwen niet altijd juist te worden gediagnosticeerd. De laatste jaren begint er in de medische wereld eindelijk meer aandacht voor gender te komen. In mijn kliniek leggen we het zo uit: het vrouwenhart is niet anders dan het mannenhart, maar het wordt wél anders ziek. Vrouwen krijgen daardoor andere klachten en symptomen.”

Wacht niet

Over één ding zijn de Janneke Wittekoek en Rowenda van Dijke het meer dan eens: Begin op tijd met gezond leven. De cardioloog en de gyneacoloog schreven het boek Hart & Hormonen (2020) en de belangrijkste boodschap daarin is: Vrouwen moeten niet wachten tot ze vijftig zijn met het aanmeten van een gezondere leefstijl. Ze moeten veel eerder aanpassingen doen.

6 tot 8 keer hoger risico

Inmiddels zijn er in Nederland en België net zoveel vrouwen bóven als onder de vijftig jaar. Eén op de drie kinderen die nu worden geboren, wordt ouder dan honderd jaar. Het laat zich raden dat de pensioenleeftijd dus niet op 66 jaar en 4 maanden blijft steken. Slechts 120 jaar geleden werden vrouwen gemiddeld niet ouder dan 46 jaar. Tegenwoordig is dat al 83 jaar. Dat houdt in dat vrouwen nu veel langer in het arbeidsproces zitten dan vroeger. Juist in de leeftijd van 44 tot 60 jaar is het ziekteverzuim onder vrouwen het hoogst. Het is aangetoond dat hinderlijke overgangsklachten een 6 tot 8 keer hoger risico op ziekteverzuim geven. En als we iets hebben geleerd van de coronacrisis, is het wel de belangrijke rol van de vitale beroepen. Tachtig procent van de zorgprofessionals is vrouw. Daarnaast wordt van vrouwen steeds vaker verwacht dat zij topfuncties bekleden, maar de leeftijd waarop vrouwen in hun carrière pieken, is vaak pas vanaf hun veertigste jaar. Dat is precies de leeftijd waarop de overgang meestal start, ergens tussen de 40 en 60 jaar.

Minder beschermende oestrogenen

“Oestrogenen vormen ook in de relatie tussen de overgang en hart- en vaatziekten de rode draad”, legt cardiologe Janneke Wittekoek uit. “Over het algemeen is het risico op hart- en vaatziekten groter naarmate vrouwen jonger in de overgang komen. Oestrogeen heeft een beschermende werking op hart en vaten. Ze beschermen tegen het stugger worden en verstijven van hart en bloedvaten en houden dus de elasticiteit in stand. Het vernauwen van de vaten rondom het hart wordt tegengegaan door oestrogeen. Al in een vroeg stadium zijn de oestrogenen aan het dalen en is er al een effect op de vaatwand.” Klachten als pijn op de borst of benauwdheid, worden meestal geweten aan stress of beginnende overgangsklachten. Wittekoek legt uit: “De daling van oestrogeen is ook van invloed op ons immuunsysteem, wat in combinatie met veroudering weer effect heeft op het vaatstelsel. Verder zorgt oestrogeen ervoor dat de bloeddruk en het cholesterol niet stijgt. Na de menopauze zie je bij een derde van alle vrouwen een hogere bloeddruk, zelfs als het eerder altijd goed was. En bij tweederde van alle vrouwen worden de cholesterolwaardes hoger. Veroudering speelt hier ook een rol in. Daarnaast krijg je een verstoring van de balans tussen het zogenaamde goede en slechte cholesterol. Met name het slechte cholesterol gaat stijgen. Cholesterol, bloeddruk en suiker zijn allemaal spiegels van onze gezondheid.”

Eén op de vier vrouwen overlijdt

“Na de menopauze heb je dus een groter risico op hart- en vaatziekten en dat neemt alleen maar toe naarmate je ouder wordt. In Nederland overlijdt één op de vier vrouwen aan een hart- of vaatziekte. Wereldwijd is dat één op de drie. In 2018 waren dat er in Nederland 19.516, dus 53 vrouwen per dag. Dat zijn er 6,4 keer zoveel als dat er overleden aan borstkanker. In 2018 waren dat 3.057 vrouwen. We hebben allemaal het beeld voor ogen van de ouder wordende man die overlijdt aan hartfalen,” legt Wittekoek uit “maar het risico voor vrouwen is dus veel groter dan dat je denkt. Tot het 85ste jaar overlijden er nog wel meer mannen dan vrouwen aan hart- en vaatziekten, maar daarna juist meer vrouwen dan mannen. Gelukkig is er de laatste vijftien jaar veel verbeterd wat betreft kennis en diagnostiek. Daardoor kunnen we ons nu meer dan ooit richten op het voorkomen van hart- en vaatziekten. Zo weten we dat het risico op hart- en vaatziekten kan samenhangen met een familiaire belasting, dus als één van beide ouders een hart- of vaatziekte heeft. Maar ook sommige zwangerschapsproblemen kunnen een verhoogde kans geven op latere leeftijd. Denk daarbij aan zwangerschapsvergiftiging, hoge bloeddruk in de zwangerschap of een kind met groeivertraging tijdens de zwangerschap. Verder hebben vrouwen met migraine ook een hoger risico op hart- en vaatziekten.

Risico’s op hart- en vaatziekten door:

• Problemen in de zwangerschap (hoge bloeddruk, groeiachterstand, veel miskramen)
• Hart- en vaatziekten in de familie
• Migraine
• Overgewicht
• Stress, angst, depressie, slaapstoornissen
• Weinig beweging
• Roken
• Hoge bloeddruk
• Verhoogd cholesterol
• Diabetes

Fit de overgang in

De laatste jaren neemt het aantal hart- en vaataandoeningen bij vrouwen toe. Overgewicht, te weinig beweging en (werk)stress lijken daar de oorzaak van te zijn. Voeding en leefstijl zijn dus enorm belangrijk. Bij de eerdergenoemde ‘vage’ klachten, zoals pijn op de borst, waar verder geen afwijkingen bij worden gevonden, blijken deze vrouwen een verdubbeld risico te hebben op een hartinfarct. Het op tijd aanpassen van de leefstijl kan dus veel ellende voorkomen.