Burn-out is geen ziekte, maar een proces. Of beter gezegd: het eindpunt van een proces dat zich langere tijd heeft opgebouwd. Herken je het op tijd, dan kun je het tij keren. Ben je eenmaal over die grens, dan breekt er bij velen een periode van heftig ontkennen en doorgaan aan. Loslaten kan je dan angstig maken. Ook als anderen hun zorg uitspreken en je adviseren gas terug te nemen, is de reactie: ‘Nee, dat kan écht niet! Want dan gebeuren er rampen’, zegt een stemmetje in je hoofd. En als het dan écht moet, neem je even vrijaf. ‘Hooguit een paar weken! Dan ben ik er wel weer’, zegt datzelfde stemmetje. In veel gevallen blijken die paar weken maanden te worden of langer.

Ongezonde stress?

Stress activeert je lichaam om zich te wapenen tegen een bedreigende situatie. Je hartslag verhoogt, je hersenen, hart en spieren krijgen meer zuurstof en er komen suikers vrij voor meer energie. Tegelijk worden andere lichaamsfuncties die dan minder belangrijk zijn, tijdelijk op een lager pitje gezet, zoals groei, herstel en voortplanting. In die zin leidt acute stress tot een gezonde beschermingsreactie van ons lichaam en ons brein. Een bepaalde mate van stress hebben we echt nodig om goed te kunnen functioneren. Het zet ons ‘op scherp’. Voor een deadline, een sollicitatie, een presentatie, enzovoort. Het mag alleen niet te heftig zijn of te lang duren want chronische stress is niet onschuldig. Je lichaam bevindt zich dan voortdurend in een alarmfase en komt niet meer aan herstel toe. Dat kan leiden tot een burn-out.

Kans op depressie

Hoe langer een stressvolle situatie duurt, hoe groter de kans ook is dat je een depressie ontwikkelt, blijvend geheugenverlies of zelfs hart- en vaatziekten krijgt. Zelfs chronische hyperventilatie, diabetes type 2, allergieën en auto-immuunaandoeningen kunnen langetermijngevolgen zijn.

Hoe herken je het?

Veel kenmerken gaan over ‘afstand nemen’. Dit kan zich uiten in cynische gedachten. Andere kenmerken hebben te maken met emotionele en cognitieve ontregeling. Je krijgt plots een huilbui op het werk door een opmerking van een collega; het lukt je niet om een boek te lezen; of je kunt je niet herinneren hoe je met de auto op het werk bent gekomen. En misschien weet je het eigenlijk wel: je bent al een tijd uitgeput en gestrest. Toch helpt het om de signalen op een rijtje te zien om ze makkelijker te kunnen erkennen. Hoe vaak mensen je ook waarschuwen, die erkenning begint toch echt bij jezelf.

Stress signalen:

• Vermoeidheid 
• Futloosheid
• Hoofdpijn 
• Moeite met in- of doorslapen 
• Spierpijn, stijve spieren 
• Verhoogde hartslag 
• Duizelingen
• Hormonale schommelingen 
• Hyperventileren 
• Overmatig transpireren

Andere mogelijke stress signalen:

• Klamme handen 
• Schrikachtigheid 
• Rusteloosheid 
• Beven en trillen 
• Maag- en spijsverteringsklachten
• Geen zin in seks 
• Verhoogd cholesterol 
• Verhoogde bloeddruk 
• Klachten aan nek, schouders, rug 
• Huidaandoeningen, bv. eczeem
• Verminderde weerstand 
• Vaak verkouden of grieperig 
• Meer of juist minder trek in eten
  

Stress beïnvloedt ook je gevoel en gedrag:

• Concentratie- en geheugenproblemen, je maakt fouten, vergeet dingen 
• Stemmingswisselingen, snel boos of huilen om niets 
• Besluiteloos zijn, je kunt hoofd- en bijzaken niet meer onderscheiden 
• Een kort lontje of bazig zijn 
• Veel piekeren
• Negatief of cynisch reageren
• Faalangst of minderwaardigheidsgevoelens 
• Onverschilligheid 
• Overmatig eten, drinken en roken 
• Gebruik van verdovende middelen
• Verminderde productiviteit en efficiëntie 
• Alles tegelijk willen doen 
• Teruggetrokken, emotioneel onbereikbaar 
• Creatieve blokkade  
• Moeite met oplossen van dagelijkse problemen
• Extreem actief zijn,  
• Extreem inactief zijn

Herken je je in méér dan de helft? Dan is het tijd om jezelf te confronteren met de vraag: gaat het wel goed met mij?  

Mannen en vrouwen

Burn-out symptomen van vrouwen zijn niet wezenlijk anders dan die van mannen. Uit verschillende studies blijkt wel dat de risico’s bij vrouwen groter zijn. Zo verschilt bijvoorbeeld de manier waarop vrouwen omgaan met dreigend gevaar dat stress triggert. De oer-reactie vechten of vluchten blijkt vooral een mannending te zijn. Vrouwen lijken meer geneigd om te kiezen voor ‘verzorgen’, juist om veiligheid te creëren. Evolutionair is dat verklaarbaar. Het vergroot namelijk de kans om de kinderen in veiligheid te brengen en draagt bij aan het in stand houden van sociale netwerken die daarvoor nodig zijn.

Knuffelhormoon

Ook blijkt dat vrouwen in stressvolle situaties vaker dan mannen het knuffelhormoon oxytocine aanmaken. Dat kalmeert en geeft een veilig gevoel. Vrouwen komen over het algemeen minder snel fysiek in actie, waardoor stresshormonen langer in hun lichaam blijven. Gevolg daarvan is onder andere dat er meer cortisol in het vrouwenlichaam is. Dat hormoon zorgt dat zij, langer dan goed is, stressvolle situaties kunnen volhouden. Mannen zijn eerder geneigd om hun testosteron, dat zij op voorraad hebben, aan te spreken. Dat zet aan tot fysieke activiteit en zorgt ervoor dat stresshormonen sneller uit hun lijf verdwijnen.

Erkenning is stap 1

Gezonde stress ervaren we elke dag. Als mensen zeggen dat zij nooit gestrest zijn, bedoelen zij eigenlijk dat zij nooit ongezonde stress ervaren. Het is goed om te weten hoe jouw lichaam en geest op te veel stress reageren. Als je de in dit artikel genoemde signalen in grote mate herkent, dan is het tijd om te ‘ont-stressen’ zodat je lichaam stresshormonen kan afbreken. Hoelang het duurt, hangt af van de snelheid waarmee je lichaam dit afbreekt en van de tijd dat je al met deze mate van stress leeft. Als je voelt dat de stress weg is, blijven stresshormonen in lage hoeveelheden toch nog een paar dagen in je lichaam aanwezig. Het duurt relatief lang om deze hormonen helemaal af te breken. Dat geeft op zich niet, áls je maar tijd hebt voor herstel. Kom je te snel opnieuw in een stresssituatie terecht, dan worden er weer nieuwe stresshormonen aangemaakt terwijl de oude nog niet zijn afgebroken. Dat kan een neerwaartse spiraal inluiden met mogelijk negatieve gevolgen.

Hier krijg je stress van!

Er is een formele lijst van stress veroorzakers (met aangegeven zwaarte in punten) Op basis daarvan weten dat ons lichaam in de war kan raken. Een paar voorbeelden:

Als je in 1 jaar meer dan 150 punten haalt is je kans op een stressziekte 50% bij meer dan 300 punten 90%. Je ziet dat zelf positieve veranderingen stress geven! Er is dus niet zoiets als positieve of negatieve stress. Stress is stress.

Tot slot: het woord ‘stressbestendig’ bestaat niet. Ieder mens heeft een grens.