We erven veel via onze genen. Soms ook ziektes. Hoe werkt dat precies? En waarom verklaart het niet alles?
Eerst maar even wat definities. Want wat is het verschil tussen genen en DNA? En wat zijn chromosomen?
Cellen > chromosomen > DNA > genen
Ons lichaam telt 100.000.000.000.000 cellen (100 duizend miljard). In de kern van iedere cel zitten chromosomen. In de chromosomen zit ons DNA (ziet eruit als een lange ‘streng’). In ons DNA zitten de genen.
Genen
Een gen is een afgebakend stukje DNA dat informatie bevat voor één of meerdere specifieke eiwitten. De combinatie van eiwitten bij elkaar vormen een gen. Je kunt ook zeggen dat het gen codeert voor het eiwit. Elk gen beschrijft de code van een kenmerk, die (mede)bepaalt hoe je er uit ziet, hoe je lichaam werkt of hoe je bent. Er zijn in totaal zo’n 20.000 genen.
Doorgeven van genen
Van ieder gen erven we allemaal een versie van onze vader en moeder (2 x 23). Welke genen zij doorgeven, ligt ook weer aan welke versies zij kregen. En welke eigenschappen jij krijgt of doorgeeft, ligt ook aan welke versie van het gen overheerst. Naast dat je van je vader en moeder ieder een kopie krijgt, kan er soms ook een soort van versmelting plaatsvinden. Het is dus niet altijd chromosoom 1 van je vader en 2 van je moeder. Soms krijg je een stukje van je vader en een stukje van je moeder. Vandaar dat er steeds meer variaties ontstaan.
Van wie heb je dat?
Je krullen, die bepaalde blik, een bijzonder talent, mensen zeggen al snel: van wie heb je dat? Maar toch zeggen genen niet alles over ons. Het gaat allemaal om combinaties dus je weet niet hoe het uitpakt. Hoe beïnvloeden de genen die je hebt gekregen elkaar? Een vrolijk karakter of schildertalent is niet in je DNA te zien.
Een happy-gen, intelligentie-gen, ouderdoms-gen; het bestaat allemaal niet. DNA is geen glazen bol.
Nature & nurture
Ook je ervaringen hebben veel invloed op wie je bent en zelfs op hoe je er uit ziet of je lichaamshouding. Je leefstijl, de ziektes die je gehad hebt, verslavingen en medicijngebruik, het speelt allemaal een rol!
Kortom: je gezondheid wordt bepaald door hoe je leeft, wat je hebt meegemaakt, met wie je omgaat, door toeval en door verschillende genen in combinatie met elkaar.
DNA test
We weten van maar ongeveer een kwart welke rol ze spelen bij bepaalde aandoeningen. Als je risico loopt op een ziekte omdat er een gen-afwijking voorkomt in je familie, kan het soms nuttig zijn om een DNA test te doen. Je kunt er rekening mee houden in je leefstijl en het risico mogelijk verkleinen. Echter, er kunnen ook bezwaren en consequenties aan zitten, dus het is zeker niet aan te raden om dit zonder genetische counseling te doen.
Weetjes
- Al je DNA zit op 46 chromosomen. Hiervan zijn er 23 van je vader en 23 van je moeder afkomstig.
- Als je al het DNA uit alle cellen van één persoon uitrolt en achter elkaar legt, dan kun je 500 keer naar de zon en terug.
- Elk levend organisme heeft een ander aantal chromosomen. Een tomaat heeft 12 chromosomen in zijn cel, een koe 60, een sprinkhaan 23, een bij heeft er 16 en een kip 78.
- Meer dan 98 % van je DNA is gelijk aan dat van een chimpansee.
- Van 97% van ons DNA is de functie nog niet bekend. Dit wordt daarom junk-DNA genoemd.
